رسالة فی الأدویة القلبیة (کتاب)کتاب ادویه قلبیه از جمله آثاری است که بنا بر نظر بسیاری از مورخین نگاشته ابن سینا است. نگارش این اثر به پیروی از نظریه ارسطو است. ۱ - انگیزه نگارشوی بر این باور است که همه قوا و ارواحی که به جسم انسان سیطره دارد از قلب منشا می‌گیرد. ابن سینا نیز با پذیرش این نظریه دست به نگارش رساله‌ای پیرامون ادویه قلبی زده است و از این رو در این اثر از روح و منشا آن و چگونگی استقرار آن در اعضا سخن می‌گوید.این کتاب به خواهش شخصی به نام شریف ابو الحسین بن علی بن حسین حسینی نگاشته است. ابن سینا در این باره می‌گوید: ورد علی امر السید ان اجمع لمجلسه مقاله تشتمل علی احکام الادویه القلبیه فیها الاختصار فتلقیته بالطاعه. [۱]
الادویه القلبیه، ابن سينا، ص۲۲۱.
در معرفی این اثر مؤلف در کتاب مشهور القانون فی الطب می‌گوید: ان لنا فی الادویه القلبیه مقاله مفرده اذا جمع الانسان بین معرفته بالطب و معرفته بالاصول (ای الفلسفه و العلوم الطبیعته) التی هی اعم من الطب انتفع بها. [۲]
القانون فی الطب، ابن سينا، ج۲، ص۲۶۱- ۲۶۵.
۲ - ساختار کتاباین اثر در ۱۶ فصل به تحریر درآمده است. مباحث مطرح شده در فصول از این قرار است. فصل اول: تشریح قلب . [۳]
الادویه القلبیه، ابن سينا، ص۲۲۱.
فصل دوم: بحث پیرامون حیات و روح انسانی. [۴]
الادویه القلبیه، ابن سينا، ص۲۲۴.
فصل سوم: بحث پیرامون شادی ، غم ، ترس و غضب . فصل چهارم: شادی و فرح و اسباب و اضداد آن. فصل پنجم: اسباب فرح و غم که از جوهر روح سرچشمه می‌گیرد. فصل ششم: اسباب فرح و غم که از اسباب نفسانی‌ای غیر از جوهر روح سرچشمه می‌گیرد. فصل هفتم: ضعف و توحش قلب. فصل هشتم: خون ، غم و غضب و نقش آنها در فرح. فصل نهم: حسد و نقش آن در حالات قلب. فصل دهم: ادویه‌ای که باعث تفریح قلب می‌شود و انواع آنها. فصل یازدهم: تعریف خاصیت و طبیعت. فصل دوازدهم: خواص کلی ادویه‌ها . فصل سیزدهم: ادویه سود مندی برای قلب به حسب خواص آنها. [۵]
الادویه القلبیه، ابن سينا، ص۲۸۷.
فصل چهاردهم: ادویه مفرده سودمند برای قلب. این فصل بیشترین حجم کتاب را به خود اختصاص می‌دهد. فصل پانزدهم: ادویه مرکبه سودمند برای قلب. فصل شانزدهم: مستدرک فصل پانزدهم. در این فصل مؤلف ادویه‌ای را ذکر می‌کند که بعد از نگارش فصل پانزدهم تجربه کرده است. ۳ - گزارش محتوارساله ادویه قلبیه اولین و مهم‌ترین اثری است که به شکل تخصصی به این مبحث پرداخته است. البته کتب طبی- چه پس از این رساله و چه بعد از آن- به این مطلب اشاراتی داشته‌اند ولی این تدوین و ترتیب و این تفصیل کار بدیعی است که تا قبل از ابن سینا سراغ نداریم. حتی پس از روزگار ابن سینا نیز این تالیف جایگاه ارزنده‌ای داشته به گونه‌ای که بعضی همانند حکیم احمد الله خان دهلوی آن را ترجمه نموده‌اند و بعضی دیگر همانند حکیم سید محمد باقر موسوی (پزشک دربار صفوی ) مباحث آن را شرح و توضیح داده‌اند. افزون بر این، مباحث مطرح شده در فصل یازدهم و دوازدهم مباحث کلی‌ای است که تنها مختص به ادویه قلبیه نیست بلکه کلیاتی برای شناخت همه ادویه و استعمال آنها است. ۴ - وضعیت کتاباین اثر قسمت سوم از مجموعه نگاشته‌های پزشکی ابن سینا است که بر اساس سه نسخه خطی تصحیح و تحقیق شده است. تصحیح این اثر به شیوه اجتهادی و قیاسی صورت گرفته است و در پاورقی‌ها به اختلاف نسخ اشاره شده است. این اثر در ۸۸ صفحه چاپ و منتشر شده است. ۵ - پانویس
۶ - منبعنرم افزار حکیم بوعلی سینا، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |